Günümüzde şehirlerde nüfus yoğunluğunun ve özel araç kullanımının artmasıyla birlikte kapalı otoparklar da giderek yaygınlaşmaktadır. Özellikle insan yoğunluğunun yüksek olduğu alışveriş merkezleri ve konut projelerinde kapalı otoparklara sıklıkla rastlanmaktadır. Araçların egzozlarından çıkan karbonmonoksit gazı kapalı otoparklarda bulunan insanlar için risk oluşturmaktadır.
Araçlardan birçok zehirleyici gaz salınımı yapılıyor olmasına rağmen algılama ve kontrol için belirleyici olarak karbon monoksit gazı ölçümlenmektedir. Benzinle ve dizel yakıtla çalışan araçların karbonmonoksit (CO) ve azot dioksit(NO2) gibi zehirleyici gazlar yaydıkları bilinmektedir. Kuzey Amerika, İngiltere ve Avrupa başta olmak üzere bu konuda yazılı kuralları olan ülkelerde kapalı otoparklarda zehirlenme etkisine karşı karbonmonoksit gazının algılanması üzerine yoğunlaşılmaktadır.
Karbonmonoksit Nedir?
Karbonmonoksit renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Doğalgaz, benzin, odun ve kömür gibi yapısında karbon atomu bulunan yakıtların ortamdaki oksijen düzeyinin yetersiz olması neticesinde tam olarak yanmamasıyla oluşur.
Karbonmonoksit gazı solunduğunda akciğerlerden geçerek kana karışır. Kanda alyuvarların yapısında bulunan ve solunum yapabilmemiz için oksijen taşımayla görevli hemoglobin ile bağlanır. Karbonmonoksit gazı oksijene oranla 200-250 kat daha fazla hemoglobine bağlanır. Hemoglobine oksijen yerine karbonmonoksit bağlandığında gaza maruz kalan kişinin kanındaki oksijen seviyesi düşmeye başlar. Kişide baş ağrısı, bulantı, kusma, baygınlık gibi belirtiler görülür. Uzun süreli ve yüksek konsantrasyonda karbonmonoksit gazına maruz kalma durumunda zehirlenme ve ölümvakalarıyla karşılaşılmaktadır.
Karbonmonoksit gazı ppm (milyon başına düşen partikül) birimi ile ölçülmektedir. Örneğin; 50 ppm karbonmonoksit, havadaki her 1.000.000 molekül için 50 molekülün karbonmonoksit gazı olması demektir. Bunun dışında karbonmonoksit gazının havadaki yoğunluğunu ölçmek için diğer bir yöntem de gazın ortamdaki zaman ağırlıklı ortalama değerini (TWA) hesaplamaktır.
Örneğin; bir kişi sabah hiç karbonmonoksit gazına maruz kalmaz ancak öğleden sonra büyük oranda CO gazına maruz kalırsa tüm gün için TWA değeri düşük çıkar. Diğer yandan; eğer bir insan gün boyun sürekli 15 ppm CO gazına maruz kalır ise, TWA bu süre için 15 ppm olacaktır.
Karbonmonoksit Gazına Maruz Kalma Seviyeleri
Tüm zehirli gazlar gibi karbonmonoksit gazının da maruz kalma seviyeleri farklı kaynaklarca farklı terimlerle belirlenmiştir. İngiliz İş Sağlığı ve Güvenliği kuruluşu olan HSE‘nin yayını EH40/2013 ve ABD İş Sağlığı ve Güvenliği kuruluşu OSHA, ABD Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü NIOSH ve ACGIH’nin bildirdiği değerler aşağıdaki gibidir;
Buna göre maruz kalma limitleri dikkate alınarak kapalı otoparklarda karbonmonoksit gaz algılama sistemi tasarlanması gerekmektedir.
Gaz dedektörlerinin çift seviyeli rölelerinin olması, kısa süreli ve uzun süreli gaza maruz kalma limitlerinin algılanması halinde rölelerin çalıştırılarak havalandırma sistemlerinin aktive edilmesi kritik önem taşımaktadır. Böyle bir uygulama yapılması durumunda havalandırma sistemi ortamdaki karbonmonoksit gazının tahliyesi ve temiz havanın otoparka doldurulması konusunda etkin rol oynayacaktır.
Bir diğer önemli konu ise karbonmonoksit gaz dedektörünün yerleşimidir. Havayla hemen hemen aynı ağırlığa sahip olmasından dolayı yerden yaklaşık 150 cm yüksekliğe monte edilmesi tavsiye edilir. Ayrıca gaz kaynağından da 150 cm uzağa monte edilmelidir.
Karbonmonoksit gazı son derece zehirleyici bir gazdır. Gerekli önlemlerin alınmaması durumunda can kayıplarına yol açabilmektedir. Bu sebeple yalnızca kapalı otoparklarda değil, gaza maruz kalma riskinin bulunduğu tüm mahallerde karbonmonoksit gaz algılama sistemleri kurulmalıdır.
Otorite Sahibi Kurumlar ve Limit Seviyeleri
OSHA (Occupational Safety and Health Administration): ABD Federal İş Güvenliği ve Sağlığı İdaresi Kurumu
NIOSH (The National Institute for Occupational Safety and Health): ABD Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü
ACGIH (American Conference of Governmental Industrial Hygienists): Amerikan Devlet Endüstriyel Hijyen Uzmanları Konferansı
HSE (Health&Safety Executive): İngiltere İş Sağlığı ve Güvenliği Kurumu
COSHH (Control of Substances Hazardous to Health Regulations): İngiltere Sağlığa Zararlı Maddelerin Kontrolü Regulasyonu
EH40/2013: Avrupa Komisyonu Direktifleri 80/ 1107/EEC ve COSHH uyarınca HSE tarafından yayınlanan zehirli gazların maruz kalma limit değerlerinin belirtildiği doküman
TWA: Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer
LTEL (Long Term Exposure Limit): Uzun süreli maruz kalma limit seviyesi – 8 saat
STEL (Short Term Exposure Limit: Kısa süreli maruz kalma limit seviyesi – 15 dakika
PEL (Permissible Exposure Limit): İzin verilen maruz kalma limit seviyesi
REL (Recommended Exposure Limit): Önerilen maruz kalma limit seviyesi
TLV (Threshold Limit Value): Eşik limit seviyesi – 8 saat
