Yangın Alarm Sistemlerinin Tarihçesi
Yangın, ateşin ilk keşfedildiği günden beri insanlar başta olmak üzere bütün canlıların hayatını tehdit etmekte. İnsanlar zaman içerisinde yangından korunmak için çeşitli önlemler almışlardır. Zaman içerisinde yapılan buluşlar ve geliştirmeler ile yangın algılama ve ihbar sistemleri günümüzdeki şeklini almıştır.
Yangın alarm sistemleri, insanları yangından koruma konusunda önemli bir rol oynuyor. Günümüzde yayınlanan yönetmelikler ve çıkan kanunlara göre hemen her yapıda yangın alarm sistemi kullanılmak zorunda. Bu yazımızda sizler için, yangın alarm sistemlerinin; kim tarafından, nasıl icat edildiğini ve bugünlere nasıl geldiğini inceledik. Öncelikle, yangın alarm sistemlerini anlayabilmek için “yangın nedir” sorusunu cevaplamamız gerekir.
Yangın Nedir?
Kontrolsüz yanma olaylarına yangın denir. Yanma olayının oluşabilmesi için ısı, madde ve oksijenin (hava) kesinlikle bir arada olması gerekir. Bu üç unsurdan birisinin eksik olması halinde ateş oluşmamaktadır. Yani; sadece madde ve ısı ya da sadece ısı ve oksijenin bir araya gelmesi ateşin ve buna bağlı olarak yangının oluşması için yeterli değildir.
Yangınların nedenleri ise; yangınlardan korunma önlemlerinin alınmaması, bilgisizlik, ihmal ve dikkatsizlik, kazalar, sıçrama, sabotaj ve tabiat olayları olarak incelenmektedir.
Günümüzde Kullanılan Yangın Alarm Sistemleri
Günümüzde üç çeşit yangın algılama sistemi vardır. Bunlar; konvansiyonel sistemler, adresli sistemler ve kablosuz sistemlerdir.
Bilinen İlk Yangın Alarm Sistemi
Yangın, ateşin ilk keşfedildiği günden beri insanlar başta olmak üzere bütün canlıların hayatını tehdit etmekte. İnsanlar zaman içerisinde yangından korunmak için çeşitli önlemler almışlardır. Zaman içerisinde yapılan buluşlar ve geliştirmeler ile yangın algılama sistemleri günümüzdeki şeklini almıştır. Yangın algılama sistemleri, yangını önceden algılayıp alarm vererek insanları uyaran sistemlerdir.
İnsanlar, duyuları sebebiyle en iyi yangın algılayıcılarıdır. Bilinen ilk yangın alarm sistemi, 1658 yılında New York’ta dolaşan ve yangın kontrolü yapan görevlilerdir. Bu görevlilerin işi; sokakta dolaşıp yangın aramaktı. Görevliler, yangın durumunu tespit etmeleri halinde çanlar çalarak insanları uyarırlardı. Kullanılan bu yöntem, 1800’lü yıllarda şehirlerin belirli bölgelerine çan kuleleri yerleştirilmesi ile birlikte biraz daha geliştirildi.
Yangın İhbar Kutusunun İcadı
1850 yılına gelindiğinde William F. Channing ve Moses Farmer, Boston, Massachusetts‘te bir yangın ihbar kutusu icat etti. Yangın ihbar kutusunun tasarımı; bir telgraf anahtarı ve bir tutamağı içeren bir yangın ihbar kutusu icat edildi. Sistem; yangını tespit eden kişi tarafından kutudaki iletişim kolunu çevirmesi ile devreye giriyor; polis ve itfaiyeye yangın ihbarı yapıyordu. Kaba tabiriyle bu sistem; üç zil ve üç kutu devreden, 16 alarm zilinden, 40 kutudan ve merkez ofis mekanizmasından oluşan bir telgraf sistemiydi.
Kullanılan sistem ile birlikte bilinen ilk yangın ihbarı da William F. Channing tarafından 28 Nisan 1852 yılında kayıt altına alındı.
William Channing ve Moses Farmer tarafından icat edilen bu yangın ihbar kutusu, yangın nedeniyle mülk kaybını ve ölümleri azaltmada oldukça başarılı oldu ve ardından ABD’nin genelinde ve Kanada’da kabul gördü. Yangın alarm kutuları, 1988 yılında elektronik kod çözme terminalleri eklenmesi haricinde büyük bir değişime uğramamış ve Boston’da hala bağımsız olarak çalışmaktadır.
Modern Yangın Alarm Sistemi
Thomas Edison’un eski bir ortağı olan Francis Robbins Upton, 1890 yılında modern yangın alarm sisteminin elektrikli bir versiyonunu geliştirdi ve tasarımını patentledi. Bu tasarım yapı itibariyle oldukça basit bir tasarımdı ve ilk başlarda insanlar tarafından pek rağbet görmedi.
Francis Robbins Upton‘ın geliştirdiği yangın alarm sistemi, zaman içerisinde artan yapılaşma ve buna bağlı olarak yaşanan yangın olayları ile birlikte yaygınlaşmaya başlamıştır. Sistem özellikle, itfaiyelerin yangınlara hızlı bir şekilde yanıt vermesi gereken ve sadece topluluğa güvenemeyecekleri alanlarda ve kalabalık şehirlerde yaygın olarak kullanıldı.
Dedektörün İcadı
Duman dedektörü, 1902 yılında George Andrew Darby tarafından İngiltere, Birmingham‘da icat edilmiştir. George Andrew Darby bu tarihte, ilk ısı dedektörü ve duman dedektörünü patent almıştır. George Andrew Darby‘nin icat ettiği duman dedektörü; oldukça basit bir yapıdaydı ve geliştirilemedi.
1930 yılında ise; İsviçreli fizikçi Walter Jaeger zehirli gazlar için bir sensör üretmek için çalışıyordu. Walter Jaeger’ın zehirli gaz tespiti için yaptığı denemeler başarısız olmuştu fakat zehirli gaz algılaması için ürettiği cihaz masasında otururken yaktığı sigaranın dumanını algılamıştı.
Walter Jaeger, yaşadığı bu olay sonrasında çalışmalarını modern duman dedektörünün geliştirilmesi için yaptı. Dönemin koşullarında, elektrikli cihazların imalat maliyetleri yüksek olduğu için, bu duman dedektörü pek fazla bir etki yaratmadı.
1939’da bir başka İsviçreli fizikçi olan Dr. Ernst Meli, yeraltı madenlerinde bulunan gazları tespit edebilen bir cihaz geliştirdi. Bu cihazın içerisinde iyonizasyon bölümü vardı ve algılama mekanizması tarafından yaratılan küçük elektronik sinyali, bir alarmı tetiklemeye yetecek kuvvete yükselten bir soğuk katot tüpü bulunmaktaydı. Dr. Ernst Meli’nin bulduğu cihaz, iyonizasyon duman dedektörüydü.
İlk iyonizasyon duman dedektörleri de diğer elektrikli cihazlar gibi çok pahalıydı. İyonizasyon duman dedektörleri ilk olarak, 1951 yılında ABD pazarına girdi. Bu dedektörlerin kullanımı ticari ve endüstriyel tesislerle sınırlıydı. Daha pratik cihazlar üretme konusunda çeşitli girişimlerde bulunulsa da pek sonuç vermedi.
Duman Dedektörünün Gelişimi ve Yaygınlaşması
Duane Pearsall ve Stanley Peterson, 1965 yılında arı kovanı şeklinde akülü bir duman dedektörü icat ettiler. Duane Pearsall ve Stanley Peterson’ın bulduğu bu duman dedektörünün oldukça makul bir fiyatı vardı.
Üretilen duman dedektörü; “SmokeGard 700” olarak adlandırıldı. SmokeGard 700, ateşe dayanıklı çelikten yapılmıştı. SmokeGard 700, ilk üretildiği dönemde değiştirilebilir dahili bir batarya ile çalışıyordu. Duane Pearsall ve Stanley Peterson, duman dedektörü üzerinde yaptıkları geliştirmeler ile birlikte bu dahili bataryayı AA pillerle değiştirdiler.
Üretimlerin artması ile birlikte duman dedektörleri için ilk ulusal standart 1967 yılında ABD’de ortaya çıktı. Amerikan, Ulusal Yangın Koruma Birliği, evlerde duman dedektörlerinin kullanımı ile ilgili standartları belirleyen NFPA-74‘ü geliştirmiştir.
1969 yılında BRK Electronics (daha sonra First Alert® markasını çıkartmıştır), pille çalışan ilk duman dedektörü için Underwriters Laboratories onayı almak için başvurmuştur. 1972 yılında ise, piyasada standart 9 voltluk batarya ile çalışan iyonizasyon duman dedektörleri vardı. Bu dedektörlerin maliyetleri de düşmeye başlamıştı. Üretilen iyonizasyon duman dedektörlerinin satışı yılda 200.000 adetti. 1974 yılında; Sears ve Roebuck ürettikleri pilli duman dedektörlerine BRK adı altında satmaya başladılar.
1975 yılında, Duane Pearsall’ın şirketi Statitrol Corporation ise, kamu tüketimi için duman dedektörlerini seri olarak üretmeye başladı ve 1977 yılına kadar günde 500 adet üretti.
Can Güvenliği Kanunu (NFPA-101), 1976 yılında NFPA tarafından kabul edildi ve her evde “duman dedektörü gerekli” diyen ilk resmi belge oldu.
Yayınlanan kanunlarla birlikte, duman dedektörlerinin satışı artmış, firmalar arasında oluşan rekabet sonucunda da duman dedektörlerinin gelişimi hızlanmış ve maliyetleri düşmeye başlamıştı. 1980 yılında, Duane Pearsall’ın şirketi Statitrol Corporation, ürettiği duman dedektörünün haklarını Emerson Electric‘e sattı. Aynı dönemde Sears şirketi de duman dedektörünü; “şimdi her evde gerekli” sloganıyla dünya çapında pazarlamaya başladı.
Günümüzde Yangın Alarm Sistemleri
1988 yılında; BOCA, ICBO ve SBCCI model binalarda duman dedektörlerinin birbirine bağlanması ve tüm yatak odalarına yerleştirilmesi konusunda yönetmelikte değişiklik yapıldı. 1989 yılında ise NFPA-74 güncellendi ve yapılacak olan tüm binalarda duman dedektörlerinin birbirine bağlanması ve tüm yatak odalarına yerleştirilmesi zorunlu hale getirildi.
“Birbirine bağlanan dedektörler” terimi ile birlikte yangın algılama ve yangın ihbar sistemleri; ilk olarak konvansiyonel sistemler ve ardından adresli sistemler ile birlikte günümüzdeki halini almaya başladı. Yangın alarm sistemlerinin ekipmanları da zaman içerisinde daha kapsamlı ve gelişmiştir.
Yangın alarm sistemleri ülkemizde de yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Ülkemizde kullanılan yangın alarm sistemlerinin yapısı kurulumun yapılacağı yere göre farklı özellikler göstermektedir. Bu özellikler ihtiyaca göre belirlenirken sistemin temeli yangın panellerinin yapısına göre şekillenmektedir. Yangın panelleri kurulumun yapılacağı tesise göre adresli ya da konvansiyonel olarak iki ayrı şekilde temellendirilir. Yangın dedektör türleri de yine aynı şekilde ortamın yapısına ve ortamda yanma riski taşıyan maddenin içeriğine göre belirlenmektedir.
Kurum ve kuruluşlar bu farklılıkları tanımlamak, istedikleri ürünlerin; kalitesini, teknik özelliklerini ve işçilik standartlarını belirlemek için şartnameler yayınlarlar.
Kurulmuş olan sistemlerin uzun ömürlü olması, düzgün ve verimli çalışabilmesi için; öncelikle kullanılacak ürünlerin kalite ve standartlarının yeterli olması, yapılacak olan işçiliğin kusursuz olması ve sistemlerin düzenli olarak kontrol ve bakımlarının yapılması gerekmektedir. Devletin yayınlamış olduğu kanunlar ve yönetmeliklerle de bu kontrol ve bakım işleri zorunlu hale getirilmiştir.
Yangın Algılama ve İhbar Sistem Sertifikaları
Ülkemizde, yangın algılama ve ihbar sistemleri konusunda birçok kurum ve kuruluş EN54 (Avrupa Normları) başta olmak üzere; LPCB, VdS, UL ve AFNOR sertifikalarını istemektedir.
Yangın algılama ve ihbar sistemleri kalite standartları, Avrupa Birliği tarafından “EN54” başlığı altında belirlenmiş olup ülkemizde TS/EN54 olarak tarif edilmiştir.
